ด้านภูมิปัญญา ด้านภาษา วรรณกรรม และเพลงพื้นบ้าน

ชาวไทยทรงดำมีการใช้ภาษาไทยทรงดำตั้งแต่ครั้งที่ตั้งถิ่นฐานอยู่สิบสองปันนาแล้ว และเมื่อไทยทรงดำได้อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทยจึงได้นำเอาอักษรและภาษาของตนเองเข้ามาใช้ด้วย เวลาผ่านไปหลายร้อยปี คนไทยทรงดำ ที่หมู่บ้านดอนมะนาว เขียนภาษาลาวโซ่งได้เป็นส่วนน้อย ซึ่งภาษาเขียนจะมีการจดบันทึกไว้ในสมุดไทยต่อๆกันมา โดยเฉพาะเรื่องความเชื่อ ประเพณี และพิธีกรรมต่าง ๆ โดยส่วนมากจะบันทึกไว้ตามผู้ประกอบพิธีกรรมหรือผู้นำหมู่บ้าน ส่วนภาษาพูด จะพูดเฉพาะในเครือญาติเท่านั้น เพราะคนรุ่นใหม่ จะใช้ภาษาไทยกลางเป็นส่วนใหญ่ จะยังคงเหลือภาษาจากวรรณกรรมเพลงพื้นบ้าน บทขับลำนำของไทยทรงดำที่สามารถเขียนเป็นภาษาไทยได้ ดังบทขับลำนำที่ยกตัวอย่างมาดังกล่าวข้างต้น ซึ่งแสดงให้เห็นว่าผู้เรียบเรียงเพลงบทขับลำนำของไทยทรงดำ เป็นผู้มีปฏิภาณไหวพริบ เป็นการแสดงออกถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นของนักปราชญ์ทางภาษากวี ด้านวรรณกรรมท้องถิ่น อย่างแท้จริง